Na negenenzeventig jaar eindelijk een naam op het graf

Gerrit van Weeren

Tijdens de onthulling in 2021 werd uitgesproken dat er verder zou worden gezocht naar de identiteit van de onbekende. Want als de Heemkunde het niet doet, wie doet het dan wel? Iedere overledene verdient een naam, en vermist is immers erger dan dood. In april 2022 vond Adrie Roding, oud archivaris van de gemeente Enschede, in de CABR-archieven van het Nationaal Archief in Den Haag de speld in de hooiberg. Hij had al diverse keren aangegeven dat de kleinste details uit de archieven een aanwijzing zouden kunnen geven in de richting van de identiteit. Het betrof hier een gebeurtenis in Almelo: In september 1944 kwam er in Almelo een nieuwe groep van de SiPo (Sicherheitspolizei), die zeer fanatiek jacht maakte op mensen uit het verzet. Op zondag 24 september 1944 werden aan de Bornschestraat tijdens een intensieve straatcontrole door deze Sipo twee mensen aangehouden. Het betrof hier de vierentwintigjarige Jan van Drunen uit Bussum en een onbekende niet al te grote man. Jan van Drunen was aangesloten bij de CPN en actief bij De Waarheid. Hij ondernam tijdens de arrestatie een vluchtpoging en werd doodgeschoten. De andere persoon werd gearresteerd en meegenomen naar het bureau. Een getuige van deze arrestatie, tevens bekende van Jan van Drunen, verklaarde dat hij alles in het werk had gesteld om de identiteit van de andere man te achterhalen, maar dat dit hem niet was gelukt. Hem werd wel bekend, dat deze persoon eveneens actief zou zijn in het communistisch verzet en afkomstig uit Amsterdam.

De onbekende werd in verband met overplaatsing van deze SiPo-groep naar elders, enkele dagen later overgebracht naar de Dienststelle van de SD (Sicherheitsdienst) te Enschede. Volgens de getuigenverklaringen in de CABR-archieven zou hij zwaargewond zijn door mishandelingen. Op 27 september 1944 werd hij samen met vijf Joodse mensen overgebracht naar het toen nog tot de gemeente Weerselo behorende deel van vliegveld Twente. Daar werden ze op de rand van een bomkrater gezet en doodgeschoten. Deze plek diende drie jaar lang als hun graf. Pas in september 1947 werden, op aanwijzing van SD-chef Schöber, dit massagraf en drie graven met elk twee personen gevonden. Het onbekende slachtoffer werd herbegraven op de begraafplaats Rusthof Amersfoort te Leusden. Op zijn grafsteen kwam te staan ‘onbekende’.

Nadat Adrie Roding deze gegevens had gevonden, ging Mariët Blokhuis in de online CPN-archieven op zoek naar een mogelijke naam. Zij ontdekte al snel dat er een zekere Gerrit Abraham Van Weeren, kantoorbediende uit Amsterdam, als zijnde vermist was opgegeven vanaf september 1944. Nota bene vermoedelijk in de omgeving van Zwolle of Almelo. Ook werd hier een foto van hem gevonden. Vervolgens heeft zij in het Stadsarchief van Amsterdam de gegevens van Van Weeren bekeken, waaronder zijn keuringsgegevens voor militaire dienst, waarin een lichaamslengte werd vermeld van één meter achtenzestig. Dit moest hem gewoon zijn!! Adrie Roding stuurde namens de Heemkunde alle gegevens naar eerste luitenant Els Schiltmans, identificatiespecialist van de Bergings- en Identificatiedienst Koninklijke Landmacht (BIDKL). Met haar had de Heemkunde al eerder contact inzake de onbekende. Ze wisten dat er in 2012 DNA was veiliggesteld van de onbekende. Mariët Blokhuis had ondertussen al een familielid gevonden voor het eventuele DNA-onderzoek om zo met zekerheid vast te kunnen stellen of het onbekende slachtoffer inderdaad Gerrit Abraham van Weeren was. Wachten duurt lang, vooral als je bijna honderd procent zeker weet dat de naam klopt. In augustus 2022 kreeg Adrie Roding het verlossende telefoontje: de onbekende, begraven in graf RO, rij 12 nr. 21 was inderdaad Gerrit Abraham van Weeren!

Gerrit, geboren op 7-7-1909 in Amsterdam, was een zoon van Gerrit Abraham van Weeren, diamant-versteller, en Catharina Everdina Fleijsman. Hij was de jongste uit een gezin met vier kinderen, zijn moeder overleed al in 1914 en zijn vader in 1935. Hij had een relatie met de Joodse Mina Dingsdag. Gerrit was zelf Nederlands Hervormd. Zijn laatst bekende adres was Tilanusstraat 82 III te Amsterdam. Hij was werkzaam als kantoorbediende bij een tabakskantoor en sinds 1934 lid van de SDAP (Sociaal Democratische Arbeiders Partij), later is hij toegetreden tot de CPN (Communistische Partij Nederland) en werd districtsbestuurder van de CPN/SDAP afdeling Jordaan. Tijdens de oorlog was hij tot de Februaristaking van 1941 vooral betrokken bij de leiding van De Waarheid in Amsterdam en daarnaast ook als koerier en vervalser van onder andere identiteitspapieren. Hij deed vele pogingen contacten te leggen tussen socialisten en communisten. Hij was een van de organisatoren van de Februaristaking in Amsterdam, bedoeld als protest tegen de behandeling van Joodse burgers. Deze staking breidde zich uit over grote delen van het land, maar werd uiteindelijk door de Duitsers bruut de kop in gedrukt. Gerrit wist de dans te ontspringen, maar hij moest wel onderduiken. Aanvankelijk dook hij onder in Amsterdam, daar zijn verzetswerk voortzettend. Na ongeveer een jaar was het raadzaam wat verder van huis onder te duiken en zo was hij in Almelo terechtgekomen.

Els Schiltmans vertelde dat de genoemde naam haar bekend was voorgekomen. Er was reeds DNA beschikbaar van een familielid: Gerrits neef Jan Hilster sr. Hij had een TV-uitzending gezien, waarin Els Schiltmans vertelde over het werk van de Bergings- en Identificatiedienst. Hij was al jaren bezig met de zoektocht naar zijn oom, die sinds 1944 werd vermist en praatte hierover veel met zijn zoon. De oorlog had bij Jan Hilster sr. zijn sporen nagelaten, zijn eigen vader was omgekomen in concentratiekamp Neuengamme. Hij vroeg zich af waarom niemand na de oorlog naar oom Gerrit had gezocht. Samen met zijn zoon Jan Hilster jr. werd er contact gezocht met Els Schiltmans en werd er in 2018 DNA van hem opgeslagen. Blijkbaar wordt dit pas verder onderzocht als er een aanleiding voor is, zoals in dit geval de nieuwe informatie in 2022. Helaas te laat voor Jan Hilster sr. die in maart 2021 overleed. Zoon Jan heeft tijd nodig gehad om het telefoontje van Els Schiltmans te verwerken. Blij omdat eindelijk duidelijk werd wat er met zijn oudoom was gebeurd en dat er een graf was. Verdrietig om zijn vader, die dit niet meer mocht meemaken.

Voorlopig mocht de Heemkunde het verhaal niet openbaar maken. Dit gebeurde pas een jaar na de vondst van de naam. Ondertussen waren ze wel al bezig met de aanpassingen van het monument. In september 2023 zal in aanwezigheid van de familie het dan aangepaste monument opnieuw worden onthuld.

Op 30 mei 2023 waren Adrie Roding, Mariët Blokhuis, Eddie Hansté en Maria Löbker-Ribbert aanwezig bij de onthulling van de nieuwe grafsteen. De familie had besloten dat zijn lichaam op dezelfde plek zou blijven. Na een kennismaking met de familieleden, Els Schiltmans van de BIDKL en de heer Broer van de Oorlogsgravenstichting begaven ze zich naar de plek waar Gerrit begraven ligt. Het was voor hen bijzonder om daarbij te zijn. De grafsteen was afgedekt met de Nederlandse vlag. Na een kort woordje van de heer Broer en van Els Schiltmans haalde laatstgenoemde de vlag van de steen. Toen las men de naam G.J. van Weeren met zijn geboortedatum 7-7-1909 en overlijdensdatum 27-9-1944. Jan Hilster vertelde in het kort zijn verhaal en sloot af met de tekst van het socialistische strijdlied ‘Morgenrood’.

Na negenenzeventig jaar konden er eindelijk bloemen worden gelegd op het graf van verzetsman Gerrit van Weeren.

En daar is de Heemkunde oalde gemeente Weersel trots op!

Ine Flinkers